چکیده

امین پرداخت، پلتفرم پرداخت آنلاین است که تحت عنوان کارگزار معامله بها انجام فرایند پرداخت را براساس روش‌، فرایند و سیاست‌های تعریف شده در بستری قابل اعتماد امکان سازی می‌کند. در امین پرداخت با استفاده از تکنولوژی‌های روز و ایجاد فضای ایمن، امکان پرداخت‌های آنلاین با کاهش چشمگیر میزان جرم و کلاهبرداری و اختلال در روند پرداخت فراهم شده است.  افراد درگیر با با امین پرداخت، خریدار و فروشنده یا به عبارتی پرداخت کننده و دریافت کننده هستند که به واسطه‌ی حضور امین پرداخت به عنوان شخص سوم و امینِ پرداخت روند انتقال وجه صورت می‌گیرد. امین پرداخت طرف قرارداد با مشتری و بانک طرف قرارداد با امین پرداخت است و در همین راستا خدمات خود را به صورت غیرحضوری و بدون در نظر گـرفتن محدودیـت زمانی و جغرافیایی به مشتری ارائه  می ‌دهد.

مقدمه

تمام اپلیکیشن‌های پرداخت موبایلی از روش پرداخت یک مرحله‌ای استفاده می‌کنند و هویت افراد تنها از طریق شماره حساب و کارت و نام و نام‌خانوادگی آنها هنگام پرداخت مشخص می‌شود اما قابل اعتماد بودن آنها قابل بررسی نیست. داشتن اعتماد و وجود یک شخص مورد اطمینان در معامله، از مهمترین عوامل شکل گیری یک معامله است و بسیاری از افراد به دلیل نداشتن همین اعتماد و اطمینان  برخی از معاملات را از دست می‌دهند.

 امین پرداخت با ایفای نقش سوم و به طور دقیق‌تر کارگزار معامله بهاء بودن و امینِ پرداخت بودن،  اعتماد و رضایت را در پرداخت وجه به وجود می‌آورد و با هدف شفاف سازی هویت و پرداختی ایمن این امکان را به پرداخت در معاملات اضافه کرده است. با حضور یک کارگزار معامله بها که روش پرداخت را از پرداخت یک مرحله‌ای خارج می‌کند، پرداخت امن و قابل اعتماد برای دو طرف معامله اتفاق می‌افتاد.  ساخت حساب کاربری، احراز هویت، استفاده از لینک‌های یکبار مصرف، داشتن ارزش حقوقی در زمان معامله، کارمزد قابل قبول از جمله  امکاناتی است که امین پرداخت به کاربران خود می‌دهد.

 طرح مسئله

با همه‌پذیری اینترنت و استفاده 89 درصد جمعیت از اینترنت و گسترش کسب و کارهای اینترنتی و آگهی‌های اینترنتی بستر و فضا برای کلاهبرداری و جرم افزایش یافته و ایمن نبودن معاملات بیش از پیش مشخص شده است. نبود یک ساز و کار پرداخت قابل اعتماد سبب افزایش حجم کلاهبرداری‌ها شده و در همین راستا سایت‌های آگهی، مانند دیوار و شیپور، توسط پلیس تهدید به تعطیلی شده‌اند.

روی دیگر این اتفاق، اختلال در جذب مشتری برای کسب‌وکارهای اینترنتی است چرا که بیش از 32 هزار کسب‌وکار اینترنتی روزانه در حال فعالیت هستند و با معضل عدم وجود پلتفرمی بومی برای داشتن معامله امن مواجه‌اند که حتی در صورت شفاف بودن هویت فروشنده، هویت پرداخت کننده و مشتری در معامله مشخص نیست. مسئله دیگر، انجام نشدن معاملات به دلیل نداشتن اطمینان است. یک معامله در صورتی انجام می‌شود که یک از طرفین معامله دیگری اعتماد داشته باشد یا یک شخص معرفی و معتمدی تضمین کننده این معامله باشد. برخی از معاملات به دلیل نداشتن امینی برای انجام شدن، برهم می‌خورد و بسیاری از افراد به دلیل عدم اعتماد و اطمینان برخی از این فرصت‌ها را از دست می‌دهند حتی اگر ضرروت انجام آن وجود داشته باشد.

به نقل از رئیس مرکز آمار و فناوری قوه قضائیه، اخاذی و کلاهبرداری با 188 هزار پرونده، یکی از 10 اتهام اول پرونده های قضایی را تشکیل می‌دهد. همچنین به نقل از معاون جعل و کلاهبرداری پلیس آگاهی ناجا 10 الی 14 درصد جرائم کشور مربوط به جعل و کلاهبرداری می‌شود. با وجود آنکه آمار دقیقی از  ارزش ریالی پرونده‌های کلاهبرداری در دست نیست اما مطالعه نسبی پرونده‌های کلاهبرداری حاکی از آن است که حجم زیادی از کلاهبرداری‌های قابل به واسطه ایجاد یک بستر امن قابل پیشگیری است.

کلاهبرداری، مشکلات بسیاری را هم‌زمان برای شهروندان، پلیس، قوه قضائیه و دادگستری ایجاد می‌کند. کندی و یا حذف پاره‌ای از معاملات از بازار و در نتیجه از میان رفتن بخش قابل توجهی از گردش پول به علت عدم وجود مکانیزم تضمین کننده، درگیر شدن نیروی پلیس برای رسیدگی به شکایات کلاهبرداری مانند تحقیق، تفحص و جمع‌آوری مدارک و بازداشت متهمان، درگیر شدن دستگاه قضا برای رسیدگی به پرونده‌های کلاهبرداری و همچنین درگیر شدن دادگستری و سازمان زندان‌ها برای بازداشت‌های موقت یا اجرای احکام حبس، تنها بخشی از عواقب افزایش کلاهبرداری است.

راه حل مسئله

حلقه گمشده در پرداخت‌های اینترنتی وجود شخص معتمد و مورد اطمینان است. اعتماد به طرفِ درست و وجود یک امین و فرد مورد اعتماد راه‌حلی مناسب برای کاهش جرم و کلاهبرداری است. اگر یکی از طرفین معامله، مورد اعتماد طرف دیگر باشد، معامله ابتداء از تحویل پول یا کالا/خدمات به طرف مورد اطمینان شروع می‌شود و سپس طرف مورد اطمینان، در ادامه وظیفه خود را در مقابل طرف دیگر انجام می‌دهد. به عنوان مثال زمانی که طرف فروشنده یک تاجر یا فروشگاه شناخته شده و خوشنام باشد، خریدار ابتداء پول را واریز و سپس کالای خود را تحویل می‌گیرد.

مورد ذکر شده تنها در صورتی است که حداقل اعتماد یک طرفه وجود داشته باشد تا معامله صورت گیرد، این روش یک روش سنتی محسوب می‌شود و به طبع ایرادات ساختاری خود را نیز دارد. اما برای کسب و کارهای اینترنتی و شیوه‌های نوین پرداخت این اعتماد کردن بسیار سخت‌تر می‌شود و لازم است که یک طرف سوم و فرد امین در معامله حضور پیدا کند. «امین» می‌تواند به اشکال مختلف، تبادل پول و کالا/خدمات را وساطت کند. راه‌حل‌های مختلفی بر این پایه طراحی شده‌اند. اعتبارنامه و امانت سپاری از جمله این راهکارها هستند اما بازهم تمام این راهکارها، زمان‌بر و سخت هستند و برای عموم افراد در دسترسی به آن دشوار است. همچنان جای خالی یک کارگزار معامله در پرداخت‌های موبایلی وجود دارد.

راه حل امین پرداخت

راه‌حل امین پرداخت راه‌حل ساده اما قابل قبول و مورد اعتماد بوده، بدین صورت که برای رفع این مسئله، روش پرداخت چندمرحله‌ای را در نظر گرفته است. امین پرداخت در این راه‌حل، پلتفرمی را ارائه می‌دهد که در آن هویت کاربران مشخص شده و با استفاده از لینک‌های پرداخت یکبار مصرف و درخواست توضیح از فرستنده لینک پرداخت، ارزش حقوقی پرداخت را تضمین می‌کند. در وهله اول فروشنده کالا یا خدمات، پیش از تحویل کالا یا ارائه خدمات، از طریق لینک پرداخت یکبار مصرف درخواست مبلغ مورد نظر را بابت خدمات یا کالا مورد نظر می‌کند.

سپس خریدار با پرداخت وجه مبلغ مورد نظر فروشنده را نزد «امین پرداخت» می‌گذارد. پول در این مرحله از حساب خریدار خارج شده و بدون لغو از طرف فروشنده، قابل بازگشت به حساب خریدار نیست. فروشنده برای دریافت وجه خود، کالا یا خدمت را ارائه می‌کند و از خریدار درخواست می‌کند که با اعلام تأیید به «امین پرداخت»، عملیات پرداخت را نهایی کند. و در نهایت خریدار تأیید خود را به «امین پرداخت» اعلام می‌کند و «امین پرداخت» مبلغ را با حساب فروشنده از طریق ساتنا و پایا ، به حساب آن واریز می‌کند و معامله به پایان می‌رسد.

شایانِ ذکر است که هر دو سوی معامله، پرداخت کننده(خریدار)، دریافت کننده (فروشنده)، از فیلترهای امنیتی احراز هویت عبور می‌کنند.

پلتفرم‌های امین پرداخت

امین پرداخت یک پلتفرم پرداخت موبایلی است، که در قالب‌های اندروید، ios  و تحت وب (pwa)  ارائه شده است.

ویژگی‌های امین پرداخت

«امین پرداخت» علیرغم شباهت‌های بسیار به روش‌های دیگر مبتنی بر طرف سوم «امین»، تفاوت‌های جدی با این روش‌ها دارد که موارد ذکر شده از جمله اهم این تفاوت‌ها هستند:

1. «امین پرداخت»، امینِ معامله نیست بلکه امینِ پرداخت است. لذا امین پرداخت، کیفیت کالا و خدمات، نحوه یا زمان تحویل و دیگر توافقات مربوط به معامله را تضمین نمی‌کند. وظیفه «امین پرداخت» تنها به نقل و انتقال پول محدود می‌شود. «امین پرداخت»، پول را با دستور پرداخت کننده (خریدار) به دریافت کننده (فروشنده)، تحویل و یا با دستور دریافت کننده (فروشنده) به پرداخت کننده (خریدار) عودت می‌دهد. در صورت بروز اختلاف، «امین پرداخت» تا زمانی که اختلاف میان خریدار و فروشنده (احتمالاً توسط مراجع ذیصلاح) حل نشده، نزد خود نگه می‌دارد.
2. «امین پرداخت»، تنها یک قرارداد واحد با مشتری عقد می‌کند. مشتری ممکن است چه در نقش پرداخت کننده (خریدار) و چه در نقش دریافت کننده (فروشنده)، از خدمات امین پرداخت استفاده کند.
3. «امین پرداخت»، تنها یک بار با مشتری عقد قرارداد می‌کند و پس از عقد قرارداد مشتری می‌تواند بارها از خدمات «امین پرداخت» استفاده کند.
4. خدمات «امین پرداخت» محدود به نوع کالا یا خدمات خاصی نیست.
5. خدمات «امین پرداخت»، به‌صورت غیر حضوری و بدون محدودیت زمانی (روز و ساعت کاری) یا جغرافیایی، قابل ارائه است.

نقش‌ها و وظایف در امین پرداخت

سیستم امین پرداخت به گونه‌ای  طراحی شده ‌است که هر کدام از نقش‌های مشارکت کننده در اجرای فرآیند پرداخت مسئولیتی را به عهده دارد که با جایگاه قانونی و حقوقی آن نقش تطابق داشته باشد. نقش‌های اصلی شامل:

1. بانک: بعنوان مسئول نگهداری و انتقال پول
2. «امین پرداخت»: مسئول ایفای نقش امین هر طرف پرداخت
3. مشتری: مسئول صدور دستورهای انتقال پول
4. دستگاه قضایی: مسئول رسیدی به اختلافات

هستند. «امین پرداخت» طرف قرارداد با مشتری و «بانک» طرف قرارداد با «امین پرداخت» است.

ابعاد قضایی امین پرداخت

پیشگیری از جرم

در یک معامله، هر کدام از طرفین خریدار یا فروشنده ممکن است اقدام به کلاهبرداری کند. در کلاهبرداری، «فروشنده کلاهبردار»، پول را دریافت می‌کند و کالا یا خدمات مورد توافق را ارائه نمی‌دهد یا «خریدار کلاهبردار»، کالا و خدمات را می‌گیرد و از دادن پول استنکاف می‌کند.

فرض می‌کنیم در معامله، طرفی که کلاهبردار نیست، تقاضای پرداخت پول از طریق «امین‌پرداخت» را می‌کند. اگر خریدار کلاهبردار باشد می‌داند که پیش از آنکه پول را در اختیار «امین‌پرداخت» قرار دهد، کالا یا خدماتی دریافت نخواهد کرد. اگر فروشنده کلاهبردار باشد، می‌داند که پیش از آنکه کالا یا خدمات مورد توافق را ارائه کند، پولی از «امین‌پرداخت» دریافت نخواهد کرد. لذا انگیزه کلاهبرداری – دریافت پول بدون ارائه کالا وخدمات یا دریافت کالا و خدمات بدون ارائه پول – از بین می‌رود.

«امین‌پرداخت» با از میان برداشتن انگیزه کلاهبرداری از ورود کسانی که با قصد قبلی اقدام به کلاهبرداری می‌کنند، پیشگیری میکند.

قضا‌زدایی

«قضازدایی، راهکاری فنی برای کاستن از تراکم دعاوی در مراجع رسمی دادگستری … است». همچنین «مجموعه راهکارهایی است که برای خروج پرونده از مسیر اصلی و معمول آن و سوق دادن آن به سمت دیگر روش‌های حل و فصل قضیه مورد استفاده قرار می‌گیرد».  با توجه به اینکه پرونده‌های «امین‌پرداخت» (مواردی که نه خریدار پرداخت را تأیید می‌کند و نه فروشنده دریافت پول را لغو می‌کند)، عملاً پرونده‌های جرم نیستند، بلکه پرونده‌های اختلاف هستند، این پرونده‌ها قابلیت خروج از مراجع رسمی دادگستری و حل و فصل به روش‌های دیگر را دارند.

 همچنین برابر ماده 242 آیین دادرسی کیفری « هرگاه در جرایم موضوع بند‌های (الف)، (ب)، (پ) و (ت) ماده 302 این قانون تا دو ماه و در سایر جرایم تا یک ماه به علت صدور قرار تأمین، متهم در بازداشت بماند». لذا با توجه به اینکه کلاهبرداری جرم تعزیری محسوب می‌شود و شامل بند (ت) ماده 302 آیین دادرسی کیفری است، متهم به کلاهبرداری ممکن است با حکم قاضی بازداشت شود.

در مورد پرونده‌های «امین‌پرداخت» با توجه به اینکه اکل مال به باطل نشده است، لزوم به بازداشت طرف متشاکی نیست. این موضوع نیز از مصادیق قضازدایی است.

جرم‌زدایی

یکی مشکلات در پرونده‌های کلاهبرداری این است که حتی در صورت اثبات جرم، ممکن است اموال مورد کلاهبرداری از دسترس خارج شده و امکان رد مال وجود نداشته باشد. در این صورت، برابر ماده 696 مجازات اسلامی، مجرم به «حبس ممتنع» محکوم خواهد. حتی در صورتی که رد مال انجام شود و شاکی خصوصی گذشت کند، در صورتی که طرف محکوم با سوء نیت قبلی اقدام به کلاهبرداری کرده باشد، مجرم به یک الی هفت سال حبس تعزیری و جزای نقدی معادل مال برده شده، محکوم خواهد شد. این موضوع علاوه بر هزینه‌های دادرسی، هزینه نگهداری محکومان را به دولت تحمیل می‌کند.

لذا در صورت وقوع جرم کلاهبرداری، طرف مورد کلاهبرداری، خود کلاهبردار و قوه قضائیه هزینه سنگینی پرداخت خواهند کرد.

در صورت استفاده از خدمات «امین‌پرداخت»، در صورت بوجود آمدن اختلاف، مال مورد اختلاف نزد «امین‌پرداخت» به امانت خواهد بود. مادامیکه پول مورد اختلاف نزد «امین‌پرداخت» امانت باشد، جرمی اتفاق نیافتاده است و رد مال پس از حکم قضایی به آسانی ممکن است. این مورد مصداق جرم‌زدایی است. خدمات «امین‌پرداخت» جرم را به اختلاف تبدیل می‌کند.